NOWY MODEL RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ W POLSCE
Stan rynku 2022 – 2024 (wybrane aspekty), argumenty przemawiające za zakończeniem „zamrażania” cen, proponowane kierunki zmian rynku energii elektrycznej Streszczenie stanowiska Towarzystwa Obrotu Energią 2024.
W dniu 14 listopada 2024 roku Towarzystwo Obrotu Energią (TOE), zrzeszające działających w Polsce sprzedawców energii elektrycznej, opublikowało Stanowisko dotyczące nowego model rynku energii elektrycznej w Polsce, w tym argumenty przemawiające za zakończeniem „zamrażania” cen energii elektrycznej, a także proponowane kierunki zmian rynku energii elektrycznej[1] (Stanowisko TOE 2024), obejmujące cztery, następujące główne części:
- kształtowanie się cen energii elektrycznej w Polsce, w różnych (pod)segmentach tego rynku;
- wybrane uwarunkowania unijne dotyczące „zamrożenia” cen energii elektrycznej, w tym zapisy dyrektyw oraz wybrane doświadczenia innych państw Unii Europejskiej (UE);
- argumenty przemawiające za zakończeniem „zamrażania” cen energii elektrycznej w Polsce oraz
- proponowane kierunki zmian rynku energii elektrycznej w roku 2025 i latach późniejszych.
Analiza kształtowania się cen energii elektrycznej w latach 2022 – 2024 roku (do końca września 2024 roku), przy opracowaniu której wykorzystano także Raport roczny TOE z 2024 roku[2], obejmowała Rynek Dnia Następnego (RDN) i Rynek Terminowy na Towarowej Giełdzie Energii S.A. (TGE) oraz rynek detaliczny, w tym cenę energii elektrycznej dla gospodarstw domowych w zatwierdzanych przez Prezesa URE taryfach. Najważniejszym czynnikiem geopolitycznym mającym wpływ na drastyczny wzrost cen energii w 2022 roku była napaść Rosji na Ukrainę. Szybkim następstwem tego stała się wojna gospodarcza Rosji i UE. Na RDN, jak i RTT, w 2022 roku mieliśmy do czynienia z gwałtowanymi, nigdy wcześniej nie notowanymi wzrostami cen energii elektrycznej. Z kolei w roku 2023 ww. ceny znajdowały się w tzw. trendzie spadkowym. Mieliśmy w nim do czynienia m.in. z dalszym, dynamicznym wzrostem mocy zainstalowanej OZE w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE), występowaniem cen ujemnych na rynkach krótkoterminowych i zmianami strategii wytwórców oraz spółek obrotu (przejściem z RTT na RDN). W 2024 roku (do końca września) nastąpiła dalsza stabilizacja cen na TGE na niższych poziomach niż w 2023 roku m.in. ze względu na niższe wyceny cen węgla energetycznego, cen uprawnień do emisji CO2, stabilizację cen gazu oraz wzrost udziału OZE w produkcji energii elektrycznej.
Na rynku detalicznym w latach 2022 – 2024 roku w Polsce kontynuowany był obowiązek przedkładania do zatwierdzania przez Prezesa URE taryf energii elektrycznej dla odbiorców z grupy taryfowej G przez wybranych sprzedawców. Obowiązek ten jednak, na skutek tzw. ustaw „zamrażających” ceny oraz tzw. ustawy o bonie realizowany był w ramach nowych uwarunkowań prawnych, szerzej opisanych w Stanowisko TOE 2024. W 2024 roku nadal obserwowaliśmy działalność sprzedawców energii oferujących różne produkty dostosowane do potrzeb odbiorców końcowych, co było pozytywnie odbierane przez rynek, w tym także samych odbiorców. Przy czym na znane wcześniej praktyczne uwarunkowania sprzedaży detalicznej znaczący wpływ miały wskazane wyżej regulacje ograniczające ceny energii elektrycznej, co przełożyło się na zmniejszone zainteresowanie produktami wolnorynkowymi.
Zdaniem TOE możliwość udzielenia „kryzysowego” wsparcia dla przedsiębiorców stała się niemożliwa po 31 grudnia 2023 roku wraz z wygaśnięciem rozporządzenia Rady 2022/1854, a jakiekolwiek „mrożenie” cen dla przedsiębiorstw po 1 stycznia 2024 roku jest wprost niezgodne z przepisami unijnym. Wprawdzie możliwość tymczasowego wprowadzenia cen maksymalnych poniżej kosztów zakupu energii elektrycznej reguluje nowa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1711, jednak jej zapisy precyzyjnie wskazują warunki, w jakich możliwy byłby powrót do „mrożenia” cen energii. Jeżeli przesłanki te nie wystąpią (z czym mamy do czynienia obecnie), brak jest podstaw prawnych do jakiejkolwiek ingerencji regulacyjnej w rynkowe ceny energii elektrycznej.
Poniżej przedstawiono wybrane ze Stanowiska TOE 2024 główne argumenty przemawiające za zakończeniem „zamrażania” cen energii elektrycznej:
- brak poprawnych sygnałów cenowych na rynku co w średnim terminie może spowodować brak wystarczalności mocy i technologii szczytowych, a co ostatecznie spowoduje kolejne „szoki” cenowe;
- dokonywanie przez klientów nieracjonalnych decyzji, w tym brak „zabezpieczania” energii na przyszłe okresy (klienci oczekują niskich cen i kolejnego „zamrożenia”) – co może wywołać problem zwiększonej zmienności cen;
- nierówne traktowanie podmiotów rynkowych (dotowanie części podmiotów);
- postrzeganie rynku jako niedojrzałego i niestabilnego regulacyjnie, co z kolei będzie wpływać na decyzje inwestorów (zarówno wytwórców, jak i dużych odbiorców) i utrudniać integrację europejskiego rynku energii;
- „mrożenie cen” wpływa na brak promowania efektywnego korzystania z energii i ograniczania jej zużycia przy wysokich cenach (mechanizmy proredukcyjne wdrożone wyłącznie na jeden rok, wyłącznie dla podmiotów z grupy MŚP);
- zwiększenie ryzyka odbiorców, którzy rezygnują z zakupu energii z wyprzedzeniem w oczekiwaniu na przedłużenie „zamrożenia” cen bądź (wysokie) ryzyko zakupu z rynku SPOT;
„Zamrożenie” cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych wpływa negatywnie na aktywność klientów na rynku energii oraz ich reakcje na szanse zakupu energii na lepszych warunkach niż ceny ograniczane przez państwo. Klienci nie wiedzą, że istnieją propozycje lepszych warunków zakupu energii niż ustalone ustawowo ponieważ promowana jest informacja o tym, że ceny energii byłyby bardzo wysokie, gdyby nie zostały ograniczone prawnie. Wykreowane, powszechne przekonanie o bardzo „drogich ofertach” wolnorynkowych, w szczególności tzw. energii zielonej, wpływa na brak aktywności klientów w poszukiwaniu ofert. Na rynku są już dostępne oferty z cenami niższymi niż „zamrożone”, ale zainteresowanie klientów jest „blokowane” przez informacje o ich niedostępności.
Brak aktywności klientów w poszukiwaniu rozwiązań rynkowych ogranicza działania konkurencyjne sprzedawców energii ze względu na brak zainteresowania ze strony klientów. W czasie kiedy pojawiają się bardzo niskie lub ujemne ceny energii klienci nie mają zachęt do dostosowania poboru energii do dynamicznie zmieniających się cen rynkowych, co wpłynęłoby na równoważenie rynku energii i pozwoliło na zmniejszanie ostatecznych kosztów zakupu energii na rynku, a także zwiększało równoważenie produkcji ze źródeł odnawialnych z poborem energii przez klientów.
Brak kontraktacji długoterminowej przez klientów tworzy ryzyko wysokich cen w przyszłości oraz kolejnych ograniczeń prawnych dla ofert rynkowych. Jedynym sposobem zapewnienia przewidywalności niskich cen w przyszłości jest urynkowienie ich, szczególnie w czasie, kiedy są one na stosunkowo niskim poziomie i z możliwością kontraktowania na wiele lat do przodu.
Zdaniem TOE „powrót” do rynkowych cen energii elektrycznej w dzisiejszych uwarunkowaniach nie będzie jednoznaczny ze znaczącymi wzrostami cen energii elektrycznej dla odbiorców końcowych (jak mogło być w połowie 2022 roku), a odwlekanie decyzji na przyszłość, dalszy brak w dłuższym terminie powrotu do cen energii elektrycznej określanych na warunkach rynkowych, stanowić będzie znaczącą barierę rozwoju polskiej energetyki, a nawet stanowić może zagrożenie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej.
W Stanowisku TOE 2024 zaproponowano także zdaniem TOE pięć kluczowych (głównych) oraz trzy wybrane (szczegółowe) pozostałe kierunki zmian rynku energii elektrycznej w roku 2025 i latach późniejszych.
TOE, Warszawa, 14 listopada 2024 roku
Założone pod koniec 2003 roku Towarzystwo Obrotu Energią (TOE) jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym i apolitycznym zrzeszeniem – stowarzyszeniem. Do podstawowych celów działania TOE można zaliczyć: podejmowanie działań wspomagających rozwój konkurencyjnego rynku energii w Polsce, tworzenie standardów handlu produktami na tym rynku, upowszechnianie zasad prowadzenia handlu energią i paliwami oraz standardów takiego handlu, prowadzenie działalności informacyjnej, w tym w szczególności propagowanie informacji dotyczących możliwości korzystania z konkurencyjnego rynku energii i paliw dla uczestników tego rynku, kształtowanie norm etycznych w handlu energią i paliwami oraz reprezentacja społecznie lub gospodarczo użytecznych interesów sektora obrotu energią i paliwami wobec organów administracji rządowej i innych stowarzyszeń. Zgodnie ze stanem na koniec października 2024 roku TOE posiada 49 tzw. Członków Wspierających – aktywnych sprzedawców energii elektrycznej w Polsce, a działalnością TOE kieruje Rada Zarządzająca składająca się z 17 Członków.
[1] pełne Stanowisko TOE 2024 dostępne jest na https://toe.pl/dokumenty/wybrane-dokumenty-2024/
[2] RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU W POLSCE – stan na 30 czerwca 2024 r. Raport TOE, Warszawa, 31 lipca 2024 r., dostępne także na https://toe.pl/dokumenty/wybrane-dokumenty-2024/